Truien en lucifers: over vergelijkingen

In presentaties en debatten worden vaak vergelijkingen gebruikt. Deze verlevendigen niet alleen uw betoog, maar maken, mits goed getroffen, uw argumentatie ook heel beeldend.  Toch heeft de vergelijkingsargumentatie een slechte naam. Immers: geen twee zaken of mensen zijn gelijk. Dus maar niet gebruiken? Of toch wel?

'Maar hij mag toch ook?'

De slechte naam van de vergelijking is wel te verklaren. Vaak wordt een vergelijkbare situatie aangevoerd als argument. Uw collega heeft loonsverhoging gekregen, dus waarom u niet? Het antwoord ligt voor hand: u bent uw collega niet. Rotterdam moet ook een Noord-Zuidlijn aanleggen, want Amsterdam heeft er ook een. Ja, maar Amsterdam is Rotterdam niet. En ga zo maar door. Kortom: met een vergelijking uw gelijk halen, dat lijkt ondoenlijk. Verschillen zijn er altijd.

De vergelijking als stijlmiddel

Dat laat echter onverlet dat vergelijkingen een betoog wel zeer kunnen verlevendigen. En alleen daarom al zou u er niet op moeten bezuinigen. A.F.Th.'s boeken zouden bijvoorbeeld een stuk dunner zijn als alle vergelijkingen eruit geschrapt zouden worden. Maar ook een stuk minder leesbaar. Een goed getroffen vergelijking kan humoristisch werken, verhelderend zijn én bovendien begrip kweken voor uw standpunten. Iemand die dat goed heeft begrepen is Wouter Bos.

Wouters truien en lucifers

In de huidige kredietcrisis wordt de ene na de andere ingewikkelde reddingsoperatie uitgevoerd. Maar hoe leg je aan een leek uit dat ING, ook al is het een gezonde organisatie, een injectie van 10 miljard euro toch echt nodig heeft? U kunt natuurlijk kiezen voor de hardcore economische uitleg: de harde cijfers, feiten en causale verbanden. Het risico dat uw gehoor afhaakt en er nog steeds niets van begrijpt, is dan wel levensgroot. Dat begrijpt ook Wouter Bos. Door de injectie te vergelijken met een extra trui die mensen in de kast hebben liggen voor het geval de winter ineens extreem koud mocht worden, bracht hij de crisisoperatie niet alleen terug tot iets voorstelbaars, maar kweekte hij tevens begrip voor deze ingreep.

Krachtig middel

En ook het directe ingrijpen van de regering bij Fortis werd door Bos op soortgelijke wijze verdedigd: als je huis in brand staat, begin je toch ook eerst met blussen in plaats van te zoeken naar de lucifer die de mogelijke oorzaak van de brand geweest is? En wie zou daar wat tegen in kunnen brengen? Op deze manier weet Bos de vergelijking optimaal in te zetten als argumentatief instrument. Dat een reddingsoperatie van 16 miljard iets anders is dan een brandje blussen, nemen we dan graag op de koop toe. En dan is een vergelijking ineens een zeer krachtig overtuigingsmiddel!  Een waarheid als een koe.